Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van foto’s uit de archieven van de Historische Vereniging Langedijk, het beeldarchief van het Regionaal Archief te Alkmaar, het provinciaal archief van Noord-Holland en uit eigen archief en collectie.
Ik ben geboren op het noordelijkste puntje van Broek op Langedijk in het laatste huis tegen de Broekerbrug, maar daar heb ik weinig herinnering meer aan. Behoudens dan dat we een waterput hadden en dat er een trapnaaimachine in de woonkamer stond.
Tegenover ons huis stond nog een oorspronkelijk ‘langhuis’ waarvan er meerdere waren in Broek op Langedijk, maar met het verdwijnen van de veehouderij zijn deze helaas allemaal verdwenen. Het allerlaatste langhuis dat in Broek stond was van veehouder K. Bakker.
Een langhuis had over het algemeen twee woonvertrekken; aan de voorzijde een woonkamer met een haard met afscheidingswand met de woonkeuken waar het fornuis op hetzelfde rookkanaal was aangesloten. In het achterste deel was dan ruimte om een drietal koeien op stal te zetten. De woonkeuken stond vroeger vaak in openverbinding met de stal, omdat de warmte van de dieren zo volledig werd benut. Later werd dat wel afgeschot met een tussenwand.
De noordzijde van de langhuizen in Broek hadden een laag schuin weglopend dak waaronder de bedstedes waren geplaatst. De laatste bewoners van het langhuis was de familie Blom.
Het langhuis op het Noordeind van Broek is rond 1963/64 gesloopt en op die plek verscheen een bungalow.
In 1954 verhuisden wij van het Noordeind naar de ‘nieuwbouw’ in de toen nog Prinses Irenestraat van Broek. Tussen de eerste en tweede wereldoorlog was er weinig nieuwbouw in Broek op Langedijk, terwijl er behoorlijk wat woningnood was. Er werd begin 20ste eeuw behoorlijk wat vergaderd over de bouwplannen van 18 sociale woningen, maar het had heel wat voeten in de aarde voor deze woningen uiteindelijk in de Wilhelminastraat werden gebouwd. Het waren voor die tijd luxe twee onder één-kapwoningen met een toilet in de schuur dat met een plank boven sloot zat, zodat doorspoelen niet nodig was en ten aanzien van de houten kakdozen een hele vooruitgang was.
Dankzij de innige band van prins Bernard, die ook niet altijd stillag, en prinses Juliana was er na de tweede wereldoorlog voldoende aanleiding om de nieuwbouwwijk uit te breiden met aan de prinsessennamen gerelateerde straten. De Prinses Beatrixstraat was de eerste straat na de oorlog die werd gebouwd. Hoewel de huizen aan de noordzijde van die straat lagen aan dezelfde sloot als de Wilhelminastraat waren deze huizen aangesloten op het riool. Op de luchtfoto is duidelijk te zien dat het zandbed voor Prins Hendrikkade, Beatrixstraat en Irenestraat al in het plan zijn aangelegd. De Wilhelminastraat en Julianastraat lopen nog niet door tot het kanaal, maar stoppen bij de waterloop die door een waterinlaat op de hoek van de Prins Hendrikstraat voor de doorstroming van de open riolen van Juliana- en Wilhelminastraat moest zorgen.
Er werd in die tijd door de aannemer niet zo gebouwd dat alle funderingen van alle te bouwen woningen werden gelegd. Op de luchtfoto hierboven is te zien dat naast/achter het laatste dubbele woonhuis in de Beatrixstraat in de Irenestraat een duplexwoning wordt gebouwd.
Deze foto rond 1948 laat de ingang van de Irenestraat zien vanaf de Dijk en kijkt uit op de woningen van de Beatrixstraat en daarop is te zien dat men profielen heeft gesteld voor de laatste dubbele woning in de Beatrixstraat.
Nadat de duplexwoning in de Irenestraat was opgeleverd werd er in 1952 begonnen met de bouw van twee woningblokken van elk vier woningen aan de noordzijde van de Irenestraat en twee identieke woonblokken, tegenover elkaar, in de Beatrixstraat. De kwaliteit van die woningen liet te wensen over. Halverwege de bouw ervan ging de aannemer failliet en bleef het werk lang stilliggen. Er was enorm in de bouw bezuinigd op materialen. Tussenmuren waren enkel steens en de tussenmuren op de vlieringen waren van op zijn kant gemetselde kalkstenen. De huizen waren enorm gehorig.
De zuidzijde van de Irenestraat was onbebouwd en lag een stuk lager. Het hoogteverschil is nu nog duidelijk te zien in de Margrietstraat kijkend naar de BOL-velden. In 1957 begon men het gedeelte Irenestraat en Margrietstraat op te hogen met zand en begon aannemer Giltjes in 1958 met de bouw van zeven woonblokken. De huizen van de Beatrixstraat en die van de noordkant van de Irenestraat hebben de tand des tijds niet doorstaan en zijn jaren geleden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De woningen van aannemer Giltjes staan nog steeds als een huis.
De bovenstaande foto is van rond 1960. Links aan het eind van de Irenestraat is een bouwkeet te zien van aannemer Giltjes die na oplevering van de eerdergenoemde huizen in de Irene- en Margrietstraat nog een woonblok van zes woningen bouwde op de Prins Hendrikkade tussen de Irene- en de Beatrixstraat.
Deze luchtfoto geeft een aardige impressie van de Oranjebuurt zoals hij werd vormgegeven.
Rechtsboven zien we de huishoudschool waarvan juffrouw Deksel of Dexel de directrice was.
Ik denk dat iedereen die in de Oranjebuurt opgroeide de binnenplaats van de school wel heeft gezien. Zeker in de tijd dat ‘Ivanhoe’ en ‘Floris’ op de televisie waren, want de fietsenstalling en het daarbinnen gelegen schoolplein liet zich verdedigen als een slot, zeker als de poort werd gesloten. De school heette heel toevallig in die tijd de ‘Prinses Marijke School’ en lag aan de Prinses Marijkstraat. Tussen deze straat en de Julianastraat lag een prachtig stuk grond braak waar door de jeugd menig fortificatie werd gebouwd en waar christelijke en staatse drollen streden om grondgebied. Een deel van de gronden viel echter rond 1960 buiten het strijdgebied, omdat ‘Huize Horizon’ op die locatie verrees. Een bejaardencentrum dat vandaag de dag niet meer bestaat, maar onder dezelfde naam elders in Broek als verpleeghuis verder is gegaan.
De voorzijde van Horizon met op de achtergrond de bungalow die daar door ‘Poepe Tim’, Jan Timmerman de manufacturier werd gebouwd begin jaren zestig. Zijn kledingwinkel had hij in Broek op Langedijk tegenover de Chr. Ger. Kerk in het pand waar sinds de sluiting van zijn kledingwinkel de lokale Chinees van de familie Wu is gevestigd.
Horizon had zo’n 50 tot 60 kamers en met Sintmaarten was het makkelijk scoren om daar binnen de deuren langs te gaan.
Ongeveer in 1962/1963 werd het laatste stukje speelterrein opgeofferd aan de bouw van aanleunwoningen voor bejaarden.Het aanzicht van toen is nadien ingrijpend veranderd. Na de sloop van Horizon verrees er een appartementencomplex. De huishoudschool werd slagersvakschool en is uiteindelijk ook gesloopt.
Op bovenstaande foto ziet u het appartementencomplex dat op de plek van Horizon werd gebouwd. Boven het gebouw uit ziet u nog net de schoorsteen van de chipsfabriek. Toen deze fabriek in 1956 in Broek op Langedijk van start ging was die schoorsteen bij lange na niet zo hoog. Maandag was in die tijd nog gewoon wasdag en bij een westenwind was onze kleding vaak de volgende dag waterafstotend vanwege de vettigheid die dan over de Oranjebuurt neersloeg.Niet alleen de pijp van de chips ging de hoogte in. De Langedijker bestuurders gingen altijd graag voort in de vaart der volken. Wat dat betreft is er weinig verandering waar te nemen. Men besloot iets te laten bouwen op de plek van de huishoudschool dat in het oog zou springen.
Dat is ze redelijk gelukt.
In 1967 ben ik opgetogen verhuisd naar Heerhugowaard (sic).